Ból brzucha jest częstym objawem, który może wynikać z wielu przyczyn – od prostych zaburzeń czynnościowych po poważne choroby wymagające pilnej interwencji. Rodzaj, lokalizacja i czas trwania bólu dostarczają ważnych wskazówek diagnostycznych, pomagając zidentyfikować jego źródło.
Rodzaje bólu brzucha i mechanizmy powstawania
-
Ból receptorowy:
- Somatyczny: Ostry, dobrze zlokalizowany ból wynikający z podrażnienia otrzewnej ściennej, przepony lub ściany brzucha. Jest nasilany przez ruch, kaszel lub zmianę pozycji ciała i często towarzyszy mu napięcie mięśni brzucha (obrona mięśniowa).
- Trzewny: Tępy, rozlany ból, odczuwany symetrycznie wzdłuż linii pośrodkowej. Może być kolkowy, często związany z nudnościami, wymiotami i objawami wegetatywnymi.
-
Ból rzutowany: Odczuwany w miejscu odległym od chorego narządu, np. ból pleców w chorobach dróg żółciowych.
-
Ból patologiczny:
- Neuropatyczny: Spowodowany uszkodzeniem nerwów, np. w neuropatii cukrzycowej.
- Zapalny: Związany ze stanem zapalnym narządów jamy brzusznej, np. w chorobie Crohna.
- Czynnościowy: Wynikający z nadwrażliwości układu nerwowego, bez organicznych uszkodzeń, np. w zespole jelita drażliwego.
Klasyfikacja bólu brzucha według czasu trwania
- Ostry ból brzucha: Pojawia się nagle lub narasta w ciągu kilku dni. Może być objawem choroby zagrażającej życiu, np. perforacji wrzodu, zapalenia wyrostka robaczkowego lub ostrego zapalenia trzustki.
- Nawracający ból brzucha: Pojawia się okresowo, może mieć podłoże czynnościowe lub organiczne.
- Przewlekły ból brzucha: Utrzymuje się przez ponad trzy miesiące, często związany z chorobami przewlekłymi, takimi jak endometrioza czy choroby zapalne jelit.
Najczęstsze przyczyny bólu brzucha
-
Ostre stany:
- Zapalenie wyrostka robaczkowego, perforacja jelita, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego, kamica moczowa.
- Choroby metaboliczne, takie jak cukrzycowa kwasica ketonowa czy porfiria.
- Zator tętnicy krezkowej, rozwarstwienie aorty.
-
Nawracające i przewlekłe bóle:
- Zespół jelita drażliwego, choroba wrzodowa, refluks żołądkowo-przełykowy.
- Endometrioza, przewlekłe zapalenie trzustki, nieswoiste zapalenia jelit (choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego).
- Celiakia, zaburzenia trawienia laktozy.
-
Rzadkie przyczyny:
- Neuropatie, choroba Fabry’ego, nowotwory narządów jamy brzusznej.
Diagnostyka bólu brzucha
Rozpoznanie przyczyny bólu brzucha opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu fizykalnym i badaniach dodatkowych:
- Wywiad: Lokalizacja bólu, jego charakter (tępy, przeszywający, kolkowy), czynniki nasilające lub łagodzące ból (np. jedzenie, ruch, pozycja ciała), objawy towarzyszące (nudności, wymioty, gorączka, zmiany w stolcu).
- Badanie fizykalne: Ocena wyglądu pacjenta, obecność blizn, przepuklin, napięcia mięśniowego (obrona mięśniowa), bolesności palpacyjnej, objawów otrzewnowych (np. objaw Blumberga).
Podstawowe badania pomocnicze:
- Morfologia krwi, CRP, elektrolity, glukoza, bilirubina, lipaza, amylaza.
- Badanie ogólne moczu (wykluczenie infekcji, kamicy).
- USG jamy brzusznej (złogi, wolny płyn, nieprawidłowości narządów).
- RTG jamy brzusznej (np. w niedrożności).
Badania zaawansowane:
W razie potrzeby wykonuje się tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, endoskopię lub kolonoskopię, szczególnie w podejrzeniu chorób nowotworowych lub przewlekłych stanów zapalnych.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Pilna konsultacja medyczna jest konieczna, gdy:
- Ból brzucha jest ostry i towarzyszą mu wymioty, gorączka, krwawienie z przewodu pokarmowego lub nagłe zatrzymanie gazów i stolca.
- Stan pacjenta szybko się pogarsza, występuje hipotensja, dezorientacja lub duszność.
- Występują objawy przewlekłe, takie jak utrata masy ciała, krew w stolcu, niedokrwistość.
Podsumowanie
Ból brzucha może mieć wiele przyczyn, od łagodnych do zagrażających życiu. Wczesne rozpoznanie i odpowiednia diagnostyka są kluczowe dla skutecznego leczenia. Jeśli odczuwasz ból brzucha, który nie ustępuje lub nasila się, skonsultuj się z lekarzem, aby znaleźć jego przyczynę i rozpocząć odpowiednie leczenie.