Choroby przewlekłe to schorzenia o długotrwałym przebiegu i powolnym postępie, które stanowią główną przyczynę zgonów na świecie, w tym w Polsce. Najczęściej dotyczą układu krążenia, nowotworów, schorzeń układu oddechowego oraz cukrzycy. Ich występowanie jest związane z czynnikami stylu życia, genetyką i wpływem środowiska.
Definicja chorób przewlekłych
Choroby przewlekłe charakteryzują się długotrwałym trwaniem (ponad 3 miesiące), postępującymi zmianami patologicznymi i trwałym obniżeniem sprawności organizmu. Mogą być wynikiem nieodwracalnych uszkodzeń narządów, zmian metabolicznych lub czynników środowiskowych.
Przykłady definicji obejmują:
- Schorzenia prowadzące do niepełnosprawności lub wymagające stałego leczenia i rehabilitacji.
- Stany, które mogą być postępujące lub pozwalają na względnie normalne życie z odpowiednim leczeniem.
- Zaburzenia trwające ponad 3 miesiące lub wymagające hospitalizacji przez co najmniej miesiąc.
Najczęstsze choroby przewlekłe
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), główne grupy chorób przewlekłych obejmują:
- Choroby układu krążenia: Choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, zawał serca.
- Nowotwory: Rak płuca, piersi, jelita grubego i inne.
- Cukrzyca: Typ 1 i typ 2, cukrzyca ciążowa.
- Przewlekłe choroby układu oddechowego: Astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP).
Inne schorzenia przewlekłe to m.in.:
- Choroby autoimmunologiczne: Hashimoto, choroba Leśniowskiego-Crohna, toczeń rumieniowaty układowy.
- Zaburzenia metaboliczne: Otyłość, osteoporoza.
- Choroby neurodegeneracyjne: Choroba Alzheimera, Parkinsona, stwardnienie rozsiane.
- Schorzenia psychiczne: Schizofrenia, depresja.
Czynniki ryzyka chorób przewlekłych
Choroby przewlekłe są często wynikiem długotrwałego wpływu czynników ryzyka, które mogą być modyfikowane:
- Styl życia:
- Nieprawidłowa dieta (nadmiar tłuszczów nasyconych, cukrów, brak błonnika).
- Brak aktywności fizycznej.
- Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.
- Czynniki środowiskowe:
- Zanieczyszczenie powietrza.
- Promieniowanie jonizujące.
- Stres i hałas.
- Czynniki biologiczne:
- Genetyczne predyspozycje.
- Przewlekłe infekcje wirusowe lub bakteryjne.
Niektóre jednostki chorobowe mają specyficzne czynniki ryzyka. Na przykład w przypadku raka piersi są to mutacje genów BRCA1 i BRCA2, wczesna miesiączka, późna menopauza czy stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.
Profilaktyka i zapobieganie
Większość chorób przewlekłych można częściowo lub całkowicie zapobiec dzięki modyfikacji stylu życia:
- Zdrowa dieta:
- Ograniczenie tłuszczów nasyconych, soli i cukrów.
- Spożywanie owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów zbożowych.
- Regularne włączanie ryb morskich do diety.
- Aktywność fizyczna:
- 30–60 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego większość dni w tygodniu.
- Unikanie używek:
- Rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu.
- Redukcja stresu:
- Medytacja, techniki relaksacyjne, stosowanie adaptogenów (np. ashwagandha, różeniec górski).
- Regularne badania profilaktyczne:
- Pomiar ciśnienia krwi, poziomu glukozy i lipidów.
- Badania przesiewowe w kierunku nowotworów, zwłaszcza w grupach ryzyka.
Wpływ chorób przewlekłych na psychikę
Diagnoza przewlekłej choroby często prowadzi do stresu, depresji i obniżenia jakości życia. Wyzwania związane z kosztami leczenia, ograniczeniami w codziennym funkcjonowaniu i niepewnością przyszłości mogą negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne. Ważne jest, aby osoby z chorobami przewlekłymi korzystały ze wsparcia psychoterapeutycznego oraz grup wsparcia.
Podsumowanie
Choroby przewlekłe stanowią znaczące wyzwanie zdrowotne, ale wiele z nich można skutecznie kontrolować dzięki zdrowemu stylowi życia i odpowiedniemu leczeniu. Regularna profilaktyka, unikanie czynników ryzyka oraz dbałość o zdrowie psychiczne są kluczowe dla poprawy jakości życia i zapobiegania powikłaniom. Jeśli masz czynniki ryzyka lub objawy przewlekłej choroby, skonsultuj się z lekarzem, aby opracować indywidualny plan profilaktyki i leczenia.