Obrzęk, zwany potocznie opuchlizną, to nadmierne nagromadzenie płynu w tkankach, które powoduje widoczne powiększenie danej okolicy ciała. Może być wynikiem stanu zapalnego, problemów z krążeniem, chorób narządów wewnętrznych lub reakcji alergicznej. W większości przypadków obrzęki są nieszkodliwe i ustępują samoistnie, ale w niektórych sytuacjach mogą wymagać pilnej interwencji lekarskiej.

Dlaczego powstaje obrzęk?

Płyny w organizmie przemieszczają się między naczyniami krwionośnymi, limfatycznymi i przestrzenią międzykomórkową, co pozwala na dostarczanie tlenu i składników odżywczych do tkanek oraz usuwanie produktów przemiany materii. W normalnych warunkach ten proces jest ściśle regulowany, ale czasami dochodzi do nadmiernego gromadzenia płynów poza naczyniami, co prowadzi do powstania obrzęku.

Obrzęk może wystąpić, gdy:

• Naczynia stają się bardziej przepuszczalne – np. w wyniku stanu zapalnego, reakcji alergicznej lub zakażenia.
• Wzrasta ciśnienie w naczyniach krwionośnych – np. przy niewydolności serca lub zakrzepicy.
• Utrudniony jest odpływ chłonki – co może mieć miejsce po operacjach, w chorobach nowotworowych lub przewlekłych infekcjach.
• Zmniejsza się stężenie białek we krwi – co zaburza równowagę płynów, np. w chorobach wątroby, nerek czy przy niedożywieniu.

Rodzaje obrzęków i ich najczęstsze przyczyny

Obrzęki można podzielić na miejscowe i uogólnione, w zależności od obszaru, którego dotyczą.

Obrzęki miejscowe
Pojawiają się w konkretnej części ciała i najczęściej są wynikiem stanu zapalnego, problemów z krążeniem lub alergii.

• Obrzęk zapalny – pojawia się w wyniku infekcji, urazu, ukąszenia owada lub choroby autoimmunologicznej. Skóra w miejscu obrzęku jest zaczerwieniona, ciepła i bolesna.
• Obrzęk alergiczny – może wystąpić po kontakcie z alergenem i często towarzyszy mu świąd oraz wysypka. W niektórych przypadkach może dojść do obrzęku krtani, co stanowi zagrożenie życia.
• Obrzęk żylny – pojawia się przy przewlekłej niewydolności żylnej. Najczęściej dotyczy nóg, szczególnie po dłuższym staniu, i zmniejsza się po odpoczynku.
• Obrzęk limfatyczny – wynika z utrudnionego odpływu chłonki, np. po operacji, radioterapii lub w chorobach nowotworowych.
• Obrzęk naczynioruchowy – nagłe, niebolesne opuchnięcie twarzy, warg lub powiek, które może być spowodowane reakcją alergiczną lub niektórymi lekami.

Obrzęki uogólnione
Dotyczą większej części ciała i są zwykle związane z chorobami narządów wewnętrznych.

• Niewydolność serca – prowadzi do zatrzymania płynów w organizmie, co objawia się obrzękami nóg i okolicy lędźwiowej.
• Choroby nerek (np. zespół nerczycowy) – powodują zatrzymanie wody w organizmie i obrzęki całego ciała, w tym twarzy.
• Choroby wątroby – mogą prowadzić do gromadzenia się płynów w jamie brzusznej (wodobrzusze) oraz obrzęków kończyn dolnych.
• Niedoczynność tarczycy – powoduje charakterystyczny obrzęk twarzy, szczególnie powiek.
• Niedożywienie i niedobory białka – mogą prowadzić do uogólnionych obrzęków, zwłaszcza u osób z anoreksją lub ciężkimi chorobami przewodu pokarmowego.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Większość obrzęków jest niegroźna i ustępuje po odpoczynku lub prostych domowych sposobach. Jednak w niektórych przypadkach może to być objaw poważnego schorzenia wymagającego pilnej interwencji.

Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, jeśli:

• Obrzęk obejmuje tylko jedną nogę i towarzyszy mu ból – może to być objaw zakrzepicy żył głębokich.
• Obrzęk pojawił się nagle na twarzy, w jamie ustnej lub na szyi – może to świadczyć o obrzęku krtani i grozić uduszeniem.
• Obrzęk szybko narasta i towarzyszy mu duszność lub ból w klatce piersiowej – może wskazywać na niewydolność serca lub chorobę płuc.
• Obrzęk jest bolesny, czerwony i towarzyszy mu gorączka – może to sugerować zakażenie wymagające leczenia.
• Obrzęki występują przewlekle i nasilają się z czasem – może to wskazywać na niewydolność narządów wewnętrznych, np. serca, wątroby lub nerek.

Jak lekarz diagnozuje przyczynę obrzęków?

W celu ustalenia przyczyny obrzęku lekarz przeprowadza dokładny wywiad i badanie fizykalne. Jeśli konieczne, może zlecić dodatkowe badania, takie jak:

• Badania krwi – ocena funkcji nerek, wątroby i poziomu białek we krwi.
• USG kończyn – w przypadku podejrzenia zakrzepicy żył głębokich.
• RTG klatki piersiowej i EKG – jeśli podejrzewana jest niewydolność serca.
• Badania hormonalne – w przypadku podejrzenia zaburzeń tarczycy.

Czy można zapobiec obrzękom?

Niektóre obrzęki można zmniejszyć lub im zapobiec, stosując się do kilku prostych zasad:

• Unikanie długiego siedzenia i stania – warto regularnie poruszać nogami i robić przerwy na krótkie spacery.
• Odpoczynek z uniesionymi nogami – pomaga zmniejszyć obrzęki kończyn dolnych.
• Zdrowa dieta – ograniczenie soli i spożywanie białka wspiera prawidłowe krążenie płynów w organizmie.
• Noszenie luźnej odzieży i wygodnego obuwia – zapobiega uciskowi na naczynia krwionośne i limfatyczne.

Obrzęk to częsty objaw, który w większości przypadków nie stanowi poważnego zagrożenia. Jednak jeśli jest bolesny, asymetryczny, szybko narasta lub towarzyszą mu inne niepokojące symptomy, warto skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia jego przyczyny i podjęcia odpowiedniego leczenia.